Strażnicy polskich złóż. Reforma w trosce o Polskę. Minister Jędrysek: Musimy powołać Polską Agencję Geologiczną

Istnieje potężna luka w systemie organizacyjnym państwa w układzie administracja geologiczna – samorządy – przemysł – nauka. Wkrótce wypełni ją Polska Agencja Geologiczna czyli agencja wykonawcza, która pełniąc funkcję gospodarza polskich złóż kopalin jednocześnie posłuży za doskonałe narzędzie do realizacji zadań państwa.

Pomysłodawcą PAG jest prof. Mariusz Orion Jędrysek – Główny Geolog Kraju, wiceminister środowiska i pełnomocnik rządu do spraw polityki surowcowej państwa

– Musimy powołać Polską Agencję Geologiczną, która będzie kluczowym elementem w tworzonym systemie Polityki Surowcowej Państwa – mówił podczas konsultacji społecznych tego projekt prof. Mariusz Orion Jędrysek. – Polska od dawna była uważana za kraj dość bogaty surowcowo, co wynika z budowy geologicznej i – niestety – organizacyjnie słabo działający, czyli wykorzystujący niewiele – podkreślał profesor. Zaznaczył, że celem polityki surowcowej państwa jest umożliwienie państwu polskiemu korzystanie z własnych zasobów naturalnych i zapewnienie bezpieczeństwa surowcowego. – To jest kluczowe dla gospodarki – ocenił.

Projekt polityki surowcowej państwa zakłada utworzenie Polskiej Agencji Geologicznej.

Główne zadanie PAG to reprezentowanie interesu państwa w dziedzinie geologii, łącznie z zapewnieniem bazy surowcowej kraju rozumianej jako zasoby złóż kopalin mineralnych potrzebnych do zaspokojenia potrzeb energetycznych kraju. Agencja obejmie zadania państwa z dziedziny geologii, w szczególności w zakresie badania, rozpoznawania i dokumentowania budowy geologicznej, opracowywania perspektyw złożowych, pozyskiwania dostępu do zasobów kopalin, wód podziemnych i ciepła Ziemi, a także ich zagospodarowania i ochrony, bez względu na miejsce występowania.

W Polsce w sektorze geologii istnieją obecnie, niestety bardzo ułomne z punktu widzenia interesu państwa, struktury, których obowiązki przejmie i mocno rozwinie PAG. Działalność PAG pozwoli na zabezpieczanie interesów państwa w dokumentowaniu, ochronie i wydobywaniu tych zasobów, zapewnienie dostępu do zasobów geologicznych dla polskiej gospodarki oraz polskiego społeczeństwa, co przełoży się na budowę przewagi technologicznej i podniesienie konkurencyjności polskich przedsiębiorców na rynku globalnym. Do zadań PAG należy dodać obowiązki w zakresie wspierania rekultywacji i zagospodarowania terenów przekształconych w wyniku robót geologicznych, poszerzenia bazy surowcowej w celu zapewnienia podaży surowców dla krajowego przemysłu, szczególnie w zakresie surowców energetycznych i krytycznych oraz wspieranie rozwoju form ochrony dziedzictwa geologicznego (geoparki krajowe i regionalne oraz podziemne trasy turystyczne). Polska Agencja Geologiczna z uwagi na ważne interesy państwa będzie miała prawo do pracy w trybie niejawnym w celu zapewnienia ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa.

Należy pamiętać, że surowce są uznawane za największy biznes globalny, oraz stanowią nader często motyw i mechanizm przemocy międzynarodowej. PAG poza wspomnianymi zadaniami będąc instytucją wdrażania Polityki Surowcowej Państwa, będzie elementem bezpieczeństwa surowcowego, w tym wsparciem w arbitrażach BIT i innych sporach/procesach (czasem wielomiliardowe roszczenia). PAG zajmie się lub będzie miał kluczowy, pośredni lub bezpośredni wpływ na takie zagadnienia jak ochrona złóż, poszerzanie bazy surowcowej o nowe kopaliny w oparciu o analizy starych i nowe dokumentacje geologiczne, rewizję potencjalnie nierzetelnych dokumentacji geologicznych, wsparciem w wyznaczaniu opłat eksploatacyjnych (dziś deklaratywne praktycznie bez kontroli), likwidacją nielegalnej eksploatacji, badaniami rdzeni archiwalnych (nowe techniki analityczne to potencjalnie nowe odkrycia geologiczne), obniżenie ryzyka inwestycyjnego dla Państwa i inwestora (np. inf. geologiczna, spółki joint-venture), dostęp do złóż poza granicami RP (np. MODM ONZ) – wzrost przychodów do budżetu państwa i samorządów, wzrost liczby miejsc pracy lokalnie przy poszukiwaniu, wydobyciu, działania implikowane, przetwórstwie i rekultywacji, wzrost pozycji Polski, nowe technologie (węglowodory niekonwencjonalne, sucha geotermia, bezzbiornikowe magazynowanie substancji i wzrost efektywności wydobycia węglowodorów, podziemne zgazowanie węgla – kwasy huminowe, metale i hydraty gazowe z dna oceanicznego,  nowe gałęzie przemysłu (np. kobalt, lit – elektromobilność), geotermia (kilkadziesiąt miast można ogrzać realnie) balneologia (jakość życia) etc. PAG będzie stanowił duże wsparcie dla większości resortów  bez oczekiwań finansowych.

Obecnie brak jest instytucji odpowiedzialnej za realizację zadań państwa z dziedziny geologii – w większość krajów na świecie posiada właśnie agencje wykonawcze lub nawet przedsiębiorstwa państwowe realizujące zadania służby (choć niektóre mają w nazwie „instytut” to nimi nie są sensu stricte).

W zamyśle rządzących powierzenie PIG-PIB wykonywania zadań państwowej służby geologicznej nie było rozwiązaniem docelowym. Przyjmowane w 2001 r. regulacje miały charakter tymczasowy i miały obowiązywać pierwotnie do 31 grudnia 2003 r. Jednak z uwagi na m.in. złą sytuację budżetu państwa, zdecydowano o odłożeniu powołania odrębnej państwowej służby geologicznej na czas nieokreślony. Niemniej nie odstąpiono od pomysłu powierzenia sprawowania zadań państwa w tym obszarze nowej służbie. Między innymi z tych względów w 2004 roku wprowadzono zapis do Prawa Geologicznego i Górniczego (Pgg), który mówi o tym, że Minister Środowiska może powierzyć wykonywanie zadań państwowej służby geologicznej innemu podmiotowi (np. w sektorze prywatnym), gdyby zadania te nie byłyby przez PIG–BIP wykonywane lub byłyby wykonywane nienależycie.

Wykonywanie zadań państwowej służby geologicznej przez instytut naukowo-badawczy niesie ze sobą pewne skutki i problemy. Według komunikatu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW), PIG-PIB obecnie ma wśród jednostek naukowych kategorię B. Kategorie są miernikiem sukcesów badawczych i przedkładają się na wysokość przyznawanych dotacji. Najlepsze instytuty mogą pochwalić się kategorią A+, ostatnią kategorią jest C. Kategoria C praktycznie oznacza jednostkę naukową do likwidacji – jeżeli nic się nie poprawi. PIG-PIB aspiruje, aby w 2021 r. wspiąć się na B+. Kategoria ta jest krytycznym warunkiem utrzymania uprawnień nadawania stopni naukowych. Nie jest więc za dobrze, bo od kilku lat kategoria Instytutu spada. Jednak wcześniej PIG-PIB miał kategorię A. Od 2012 r. przyznano monopol Instytutowi na wykonywanie zadań państwowej służby geologicznej i hydrogeologicznej. Od tego czasu wyraźnie spadły dotacje przyznawane przez MNiSW, a dwa lata później Instytut spadł do kategorii B.

Źródło: Polityka Surowcowa Państwa