Roman Szczur (1910-1950), ps. Halina, Nadzieja, Urszula, Szumski. Podoficer Korpusu Ochrony Pogranicza i WP, żołnierz ZWZ-AK i WiN.
Walczył w wojnie obronnej 1939 ale dostał się do niewoli sowieckiej. Zbiegł z transportu jadącego w głąb Rosji. Po powrocie w rodzinne strony – do Udrycz – działał w podziemiu. Najpierw utworzył młodzieżową grupę konspiracyjną, którą dowodził a w listopadzie 1939 wcielił kilkunastu swoich podwładnych w szeregi lokalnej Służby Zwycięstwu Polski w Zamościu. Od marca 1941 r. dowodził Placówkami ZWZ-AK Stary Zamość i Nielisz. Zorganizował akcje bojowe, dywersyjne i odwetowe. Jego oddział likwidował niemieckich konfidentów. Podczas wysiedleń na Zamojszczyźnie opiekował się rodzinami aresztowanych, udzielał schronienia osobom poszukiwanym przez gestapo. W maju i czerwcu 1944 objął funkcję podoficera szkoleniowego Rejonu 12. Na trzech kursach podoficerskich przeszkolił 112 żołnierzy AK. Wielu z nich wstąpiło do Kedywu i oddziałów partyzanckich. Zorganizował kursy dla sanitariuszek w których przeszkolono 36 kobiet.
Kiedy Armia Krajowa przekształciła się w Delegaturę Sił Zbrojnych w Kraju, a potem w Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” Roman Szczur został dowódcą Placówki AK-DSZ-WiN Stary Zamość w Rejonie „Jaśmin”.
Zabezpieczał broń, sprzęt i archiwa konspiracyjne, utrzymywał łączność organizacyjną, organizował uwalnianie aresztowanych przez sowieckie służby bezpieczeństwa żołnierzy polskiego podziemia. Były to słynne akcje: z 7 października 1944, gdzie uwolnił z więzienia w Zamościu 30 więźniów NKWD i UB, w tym por. Jana Turowskiego „Norberta” i wiosną 1945, gdy rozbił posterunek MO w Skierbieszowie, gdzie był więziony jego podkomendny Eugeniusz Kostrubiec „Młot”, który zginął podczas odwrotu. A także 8 maja 1946 przeprowadził najgłośniejszą akcję zbrojną. Na czele 12 żołnierzy WiN rozbił więzienie w Zamościu uwolnił 301 (według innych źródeł 346) więźniów, w tym czterech swoich podkomendnych skazanych na karę śmierci.
NKWD i UB wiele razy próbowały aresztować Romana Szczura. Ujawnił się 22 marca 1947 w Warszawie. Wyjechała na Dolny Śląsk, w końcu osiadł w Strzyżewie, powiat Leszno. Wiedział o działaniach ubeków przeciwko swoim żołnierzom, utrzymywał kontakt z dawnymi podkomendnymi z zamojskiej siatki AK-WiN. Dlatego 11 marca 1949 w Nowej Soli razem z byłymi żołnierzami Okręgu Lubelskiego WiN, Marianem Kokociem i Józefem Źrebczukiem, oraz Józefem Olkiem i Stefanem Jankowskim, przeprowadził akcję rekwizycyjną na Bank Spółdzielczy. Zdobyte pieniądze (1 612 240 zł) miały być przeznaczone na pomoc dla ukrywających się przed UB żołnierzy AK WiN oraz na wsparcie dla rodzin aresztowanych i represjonowanych.
Roman Szczur został aresztowany Szumski 28 marca 1949 przez funkcjonariuszy UB z Leszna, na peronie stacji kolejowej w Ostrowie Wielkopolskim. Został oskarżony o przechowywanie broni, amunicji i udział w pospolitym „napadzie rabunkowym” i postawiony przed sądem w trybie doraźnym. Sąd Rejonowy we Wrocławiu na sesji wyjazdowej w Nowej Soli, 21 września 1949 skazał go na karę śmierci. Trzy dni później Roman Szczur, wspólnie z innymi oskarżonymi zostali przewiezieni do wrocławskiego więzienia przy ul. Kleczkowskiej. Wyrok śmierci wykonano 16 stycznia 1950 roku na dziedzińcu więziennym. Wszyscy zostali pochowani w nocy na Cmentarzu Osobowickim.
Za działalność konspiracyjną w okresie okupacji niemieckiej władze wojskowe Polski Podziemnej odznaczyły Romana Szczura Krzyżem Walecznych.
źródło: solidarni.waw.pl;
fot. Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku praca zbiorowa Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza VOLUMEN
Artykuł powstał dzięki wsparciu programu „Dolny Śląsk Pamięta” przez Fundację KGHM
