Jan Kołłątaj-Srzednicki – Sprawiedliwy wśród Narodów Świata zamordowany przez Niemców

Urodził się 29 sierpnia 1883 r. w Penzie, gdzie się wychował i ukończył gimnazjum w 1903 r. W tym też czasie uczęszczał na patriotyczne kółka szkoleniowe dedykowane Polonii. Naukę kontynuował na Uniwersytecie Moskiewskim, gdzie w 1910 ukończył medycynę na Wydziale Lekarskim. Będąc na studiach zaangażował się w działalność „Koła Polskiego” oraz ZPMS związanej z PPS. Po odebraniu dyplomu wyjechał do Warszawy, gdzie odbył staż w szpitalu im. Dzieciątka Jezus, a następnie przeniósł się do Zakopanego.

Po wybuchu I wojny światowej rozpoczął służbę jako lekarz w Legionach Polskich, a od 1 listopada 1918 r. rozpoczął organizację oddziałów sanitarnych, a następnie szefował poszczególny sekcjom w Ministerstwie Spraw Wojskowych w Warszawie, jednocześnie awansując na kolejne stopnie wojskowe. Podczas zamachu majowego opowiedział się po stronie piłsudczyków, a 18 lutego 1930 r. został wyniesiony do rangi generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1930 i 7. lokatą w korpusie generałów przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Od czerwca tegoż samego roku do wybuchu II wojny światowej pełnił funkcję komendanta Centrum Wyszkolenia Sanitarnego, w związku z czym przysługiwały mu uprawnienia dyscyplinarne dowódcy dywizji. Ponadto był Inspektorem Służby Zdrowia, jak również wiceprezesem zarządu Koła Lekarzy Legionistów. W latach 1930-1935 pełnił także funkcję senatora III kadencji, a w latach 1935-1939 został wybrany doskłada Naczelnej Izby Adwokackiej.

Po wybuchu II wojny światowej został internowany na Węgry, w obozie Balatonboglár. Po zwolnieniu z obozu zaangażował się w prace Komitetu Obywatelskiego do Spraw Uchodźców, który był prowadzony przez Henryka Sławika. Kierował Sekcją Polskich Lekarzy Czerwonego Krzyża. Przy pomocy płk. Jana Barskiego pozyskiwał darmowe dostawy leków dla Polaków od węgierskiej firmy „Chinoin”. Był także naczelnym lekarzem i sanitarnym w Budapeszcie. W czasie trwania II wojny światowej Węgry stały się dla wielu Polaków i Żydów uciekających z okupowanej Polski nie tylko azylem, ale także miejscem przerzutu do Francji, gdzie formowały się oddziały polskiego wojska. Kołłątaj-Srzednicki zaangażował się w proceder legalizacji Żydów, który polegał na tworzeniu fałszywych dokumentów, metryk urodzenia, które wskazywały na polską narodowość. Pozwoliło to wielu z nim uniknąć aresztowania i prowadzić w miarę normalne życie bez obawy o odkrycie prawdziwej tożsamości. Szacuje się, że grupa Henryka Sławika wspomagana przez pełnomocnika węgierskiego rządu, Józefa Antalla wystawiła ok. 5000 fałszywych dokumentów dla polskich Żydów.

Podczas swojej służby na Węgrzech został na krótko aresztowany w 1941 r. na polecenie niemieckiego ambasadora, jednakże dzięki wstawiennictwu regenta Horthyego zwolniono go. Swoją bohaterską działalność prowadził nieprzerwanie do momentu wkroczenia Niemców do Budapesztu. 21 marca 1944 r. został przez nich zastrzelony w swoim gabinecie. Jedna z wersji jego śmierci podaje, że przed wkroczeniem gestapo do gabinetu Srzednickiego zdołał wraz z personelem spalić większość kartotek i akt dotyczących zalegalizowanych Żydów, których ujawnienie mogłoby wywołać konsekwencje również dla wielu Węgrów.

Bohaterska śmierć Jana Kołłątaja-Srzednickiego została doceniona. Henryk Reiss, który zawdzięczał mu życie odszukał osoby, które zaświadczyły o czynach generała. Wśród nich znaleźli się m.in. Henryk Weiss, Edward Stimmler, Henryk Zvi Zimmermannm oraz rodzina Haberów. Dzięki ich zaangażowaniu i świadectwu został ona odznaczony tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Publikacja powstała dzięki wsparciu Fundacji KGHM Polska Miedź

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj