Wanda Gertz, pseudonim „Kazik”, „Lena”, urodziła się 13 kwietnia 1986 r. w Warszawie, zmarła 10 listopada 1958 r. w Londynie. Była oficerem rezerwy Wojska Polskiego, najpierw porucznikiem, a następnie majorem, żołnierzem Kedywu.
Wanda była córką Florentyny z Johnów i Jana Gertz von Schiles, powstańca styczniowego. Pochodząca z Saksonii rodzina osiedliła się na ziemiach polskich w XVIII w. W roku 1913 dziewczyna ukończyła Gimnazjum Kuzienkowej, a następnie kurs buchalteryjny Zgromadzenia Kupców Warszawy. Od tegoż samego roku działała w tajnym skautingu, pełniąc rolę plutonowej 4. Drużyny im. Emilii Plater.
Wychowana w rodzinie silnie ukorzenionych wartościach patriotycznych od najmłodszych lat pragnęła zostać oficerem. Po wybuchu pierwszej wojny światowej postanowiła zaciągnąć się do wojska. Nie chciała być tylko tyłem dla mężczyzn szyjąc opaski, udzielając pomocy medycznej, czy troszcząc się o prowiant. Jej celem było służenie z bronią w ręku, pierwszym szeregu. Było to o tyle trudne, że w tym czasie nie istniało regularne żeńskie wojsko, a Naczelnik Piłsudski wydał zakaz powoływania doń kobiet. Gertzówna nie zrezygnowała ze swoich planów. Obcięła włosy, zdobyła męski mundur, fałszywe dokumenty i jako Kazimierz Żuchowicz przeszła rekrutację do Drugiej Brygady. Tak służyła przez dwa lata.
We wrześniu 1916 r. oddelegowaną ją do służby w Polskiej Organizacji Wojskowej, gdzie sformowała żeński oddziała, a sama została zbrojmistrzem żandarmerii. Niebawem podczas kryzysu przysięgowego wróci łado cywila, ale już w kwietniu 1919 r. wstąpiła do Wojska Polskiego. Rok później, sam Naczelny Wódz nadał jej „prawo poborów i funkcji podporucznika piechoty i korzystania z odznak oficerskich na czapce bez prawa używania innych odznak oficerskich”. Wanda brała w tym czasie udział wojnie polsko-bolsewickiej służąc w Ochotniczej Legii Kobiet.
Okres międzywojenny to czas, który Gertzówna przeznaczyła na prace na rzecz Przysposobienia Wojskowego Kobiet. Ponadto pracowała jako urzędniczka wojskowa w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych w Warszawie.
Wybuch drugiej wojny światowej spowodował, iż Wanda znowu stanęła do broni. W kampanii wrześniowej walczyła w obronie Warszawy w szeregach ochotników. Jednakże niedługo potem podjęła działania konspiracyjne dołączając do Służby Zwycięstwu Polski, które zostało przekształcone w Związek Walki Zbrojnej AK. W 1942 została organizatorką i komendantką 70-osobowego żeńskiego Oddziału AK „Dysk”, których zadaniem były działania sabotażowe, minerskie i saperskie. Po początkowych „małych akcjach, typu malowanie haseł graffiti „Tylko świnie siedzą w kinie, a bogatsze to w teatrze” oddział po odbyciu kursu saperskiego mógł z powodzeniem przeprowadzać działania wymierzone w nazistów, niszcząc maszyny w niemieckich fabrykach, wysadzając mosty, czy wojskowe transporty niemieckie.
Wybuch Powstania Warszawskiego wymusił przyłączenie oddziału Gertzówny, która przybrała na ten czas pseudonim „Lena”, do ugrupowania „Radosław” pod komendą Jana Mazurkiewicza przeszedł najtrudniejszy szlak przez Wolę i Stare Miasto, kanałami do Śródmieścia. Wandę awansowano 23 września na stopień majora. Po upadku powstania po raz pierwszy w historii kobiety zostały uznane za jeńców wojennych. Gertz została wyznaczona na komendantkę oficerską obozu jenieckiego – Oflagu IX C w Molsdorfie.
Po opuszczeniu obozu wstąpiła do I Korpusu Polskiego. Na wieczna wartę odeszła 10 listopada 1958 r., a jej prochy zostały przewiezione do Polski, gdzie pochowano je na cmentarzu Powązkowskim.
Publikacja powstała dzięki wsparciu Fundacji KGHM Polska Miedź
