Hala Stulecia: symbolem kultury swojej epoki wpisany do światowego dziedzictwa UNESCO

Przez

2 stycznia 2024

Park Szczytnicki, jako największy wrocławski park, jest miejscem występowania różnorodnej roślinności oraz wyjątkowych monumentów. Rozciągający się na ponad sto hektarów park w stylu angielskim, powstały w czternastym wieku, mieści na swoim terenie takie obiekty jak drewniany kościół pod wezwaniem św. Jana Nepomucena, Ogród Japoński czy Kolumna Fryderyka Wilhelma II. Fundamentalną atrakcję stanowi jednak wzniesiona na początku dwudziestego wieku Hala Stulecia, nazywana też Halą Ludową. Potężna budowla stała się symbolem kultury swojej epoki i dwukrotnie została wpisana do rejestru zabytków. Mimo tego historia budynku wciąż trwa, stale organizowane są w nim imprezy, koncerty i przedstawienia. Nadzwyczajną konstrukcję uznało też UNESCO, umieszczając ją na kartach światowego dziedzictwa UNESCO, gdzie widnieje obok antyków pokroju Stonehenge, Wielkiego Muru Chińskiego i Akropolu.

Wystawa Stulecia

Pomysł wniesienia gmachu w sercu Dolnego Śląska był wynikiem konieczności znalezienia odpowiedniego miejsca, które pomieścić miało uroczystą wystawę, organizowaną na setną rocznicę apelu pruskiego króla. We Wrocławiu, siedemnastego marca 1813 roku, Fryderyk Wilhelm III wydał odezwę „Do mojego ludu”, w której wzywał swoich poddanych do wspólnej walki mającej na celu ukrócenie rządów Napoleona Bonaparte. Z okazji jubileuszu zaplanowano wielką wystawę celebrującą historię Śląska. Wzorowano się odbywanymi się cyklicznie Wystawami Światowymi, które służyły do demonstracji niekonwencjonalnych dzieł architektonicznych. Tak powstała m.in. wieża Eiffla w Paryżu. Wrocławską wersję tego wydarzenia nazwano Wystawą Stulecia, a jej koordynację powierzono dyrektorowi Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytnego, Karlowi Masnerowi. Na specjalnie wygospodarowanym terenie

Parku Szczytnickiego miała następnie stanąć pawilon na podstawie projektu wyłonionego z konkursu. Z 43 zgłoszeń wybrano pomysł Maxa Berga, którego wizja przedstawiała prawdziwie niespotykaną dotychczas konstrukcję i była przykładem wczesnomodernistycznego stylu architekta. W realizacji projektu pomóc mu mieli inżynier Günther Trauer i młody architekt Richard Konwiarz, doglądani przez profesora Müllera.

Miejski radca budowlany, Max Berg

Urodzony 17 kwietnia 1870 w Szczecinie, architekt niemieckiego pochodzenia, ukończył czteroletnie studia na Królewskiej Wyższej Szkole Technicznej, a po odbyciu służby wojskowej w rodzinnym mieście zdał egzaminy na rządowego budowniczego w 1898. Dziesięć lat później, 17 grudnia, wybrany został przez wrocławską radę miejską jako następcę miejskiego radcy budowlanego. Urząd objął w kwietniu następnego roku, a jego kadencja miała trwać dwanaście lat. Przez okres swojej działalności we

Wrocławiu mieszkał w wilii na osiedlu Dąbie, którą przebudował i spersonalizował. Rezydencja zachowała się po dziś; znaleźć ją można przy ulicy Mikołaja Kopernika, a niedawno została wyceniona na 14 mln złotych i wystawiona na sprzedaż. Posiadłość architekta znajduje się kilometr od jego największego dzieła – Hali Stulecia.

Budowa budowli nad budowle

Formalne pozwolenie na budowę hali otrzymano 28 czerwca 1911 roku. Kontrowersje wzbudzał nie tylko nowatorski projekt budynku, ale też jego szacowane koszty – prace miały pochłonąć prawie dwa miliony marek, co przekłada się na prawie cztery i pół miliona złotych. Przedmiotem dysput wśród inżynierów na całym świecie okazał się też materiał wybrany przez Berga. Żelbeton nie był jeszcze sprawdzonym i uznanym przez fachowców, przez co obawiano się, że po usunięciu rusztowań Hala runie pod własnym ciężarem. Tak się jednak nie stało, dzięki wykorzystaniu specjalnego cementu z opolskiej cementowni Silesia i walcowanej stali o większej wytrzymałości. Przełomowy budynek stanowił rozmiarowego rekordzistę w swej kategorii – większych było tylko parę konstruktów stalowych.

Uroczyste otwarcie

Zwątpienie w geniusz i kreatywność twórcy ekspresjonistycznego projektu widoczne były również wśród współpracowników Berga. Do usunięcia pierwszej, symbolicznej śruby szalunkowej architekt „zatrudnił” losowego przechodnia, oferując w zamian jedną złotą markę. Był to początek dziejów Hali Stulecia jako samodzielnej i niezależnej budowli. Żwawa praca budowlańców pozwoliła na zakończenie budowy ponad miesiąc przed planowanym terminem, a oficjalne otwarcie nastąpiło 20 maja 1913 roku. Podczas swojej uroczystej przemowy nadburmistrz Wrocławia, Paul Matting, ogłosił Halę Stulecia „pomnikiem wyzwolenia ojczyzny i przestrogą dla przyszłych pokoleń”. Wspaniała akustyka obiektu pozwoliła ponad pięciu tysiącom zebranych na wysłuchanie mowy. Na inauguracji zawitał też następca tronu pruskiego Wilhelm Hohenzollern, którego wyznaczono do otwarcia całej Wystawy Stulecia. Po formalnym otwarciu obiektu i zakończeniu wystawy hala i jej otoczenie były jeszcze niejednokrotnie modyfikowane, głównie według projektów Richarda Konwiarza.

Hala Stulecia obecnie

Fortunnie, widowiskowa hala przetrwała okres wojen, podczas których poważniej uszkodzone zostały jedynie znajdujące się w niej organy. Ich szczątki przeniesiono do Katedry Wrocławskiej i zmontowano, a obecnie uznawane są za największe w Polsce i jedne z najokazalszych na całym świecie. Od tamtej pory w budynku dalej przeprowadzano drobne renowacje, polegające głównie na zdjęciu nazistowskich symboli, instalacji ogrzewania centralnego czy nagłośnienia. Gruntowny, dwuletni remont Hala doświadczyła dopiero w 2009 roku, podczas którego odnowiono zarówno wnętrze, jak i cześć zewnętrzną budynku. Postanowiono wtedy o wymianie wszystkich sześciuset okien, co okazało się dość problematyczne, jako że oryginalnie wykorzystane drewno, importowane z Australii, pochodziło z gatunku drzewa niewystępującego w naszych czasach. Decyzją konserwatora zabytków było użycie drzewa teakowego, powodem czego były zwiększone koszty i wydłużenie trwania napraw.

Publikacja powstała dzięki wsparciu Fundacji KGHM Polska Miedź