Jan Kmiołek (1919 – 1952), ps. Wir, Fala, Mazurek. Żołnierz ZWZ-AK. Uratował znajomego Żyda – Nachmana vel Słomczyńskiego. Prowadził działalność konspiracyjną.
Żołnierzem ZWZ-AK został jesienią 1941 w Obwodzie Pułtusk. Był łącznikiem pomiędzy organizacją niepodległościową na terenach wcielonych do Rzeszy i w Generalnym Gubernatorstwie. Był wielokrotnie ścigany i ostrzeliwany na granicy przez Grenschutz. W ’41 został aresztowany przy przechodzeniu granicy i uwięziony w obozie karnym w Pułtusku jako szmugler, skąd po trzech tygodniach zdołał uciec. Ponownie ujęty pod koniec 1942. Tym razem więziony był w obozie karnym w Ciechanowie pół roku. Jak wyszedł był bardzo wycieńczony. Przełożeni zwolnili go na kilka miesięcy z udziału w pracach konspiracyjnych.
W okresie okupacji niemieckiej wraz z braćmi uratował ukrywającego się w okolicach Rząśnika znajomego Żyda – Nachmana vel Słomczyńskiego. Kontynuował działalność konspiracyjną po ogłoszeniu wyzwolenia. W kwietniu 1946 został łącznikiem pomiędzy placówką Rząśnik i placówką Długosiodło w Obwodzie WiN Ostrów Mazowiecka. Ale we wrześniu 1946 został zdekonspirowany, dlatego dołączył do oddziału partyzanckiego „Visa”. Uczestniczył w słynnej akcji odbicia 25 listopada 1946 więźniów w Pułtusku.
Ujawnił się 9 kwietnia 1947 ale 1 maja 1947 wznowił działalność niepodległościową, organizując oddział partyzancki. Grupa ta niekiedy określana była też jako oddział braci Kmiołków. Franciszek, który tam służył, był młodszym bratem Jana Kmiołka.
Początkowo działała ona samodzielnie, bez kontaktu z istniejącymi jeszcze w niektórych powiatach terenowymi centrami kierowniczymi organizacji niepodległościowych. Przez oddział Jana Kmiołka przewinęło się łącznie ponad 20 partyzantów, przy czym przeciętny jego stan rzadko przekraczał 10 ludzi. Z dokumentów wynika, że codzienne utrzymanie grupy finansowane było przez niezdekonspirowanych jej członków, mających możność dorabiania pracą fizyczną u zaprzyjaźnionych gospodarzy oraz dzięki zdobyczy z ekspriopracji ale też dzięki dobrowolnej pomocy udzielanej przez antykomunistycznie nastawioną ludność.
Oddział Jana Kmiołka operował głównie we wschodniej części powiatu pułtuskiego i zachodniej części powiatu ostrowskiego oraz w południowej części powiatu ostrołęckiego i południowo-wschodniej powiatu makowskiego. Główną jego bazą pozostawał masyw leśny Puszczy Białej i przyległe doń gminy. Jan Kmiołek prowadził raport, z którego wynika, jak bardzo zwracał uwagę na dyscyplinę. W dwóch przypadkach za jej rażące naruszenie i działalność destrukcyjną – sprawcy zostali zlikwidowani. Zginęli Tadeusz Jasiński „Ignac” i Henryk Pawlicki „Jasiek”, „Kuropatwa”).
W latach 1947-1951 oddział Jana Kmiołka przeprowadził około 100 różnego rodzaju wystąpień zbrojnych. Ponieważ zadaniem, jakie postawił sobie „Wir” było przede wszystkim dotrwanie do spodziewanego światowego konfliktu i dopiero wówczas wystąpienie na większą skalę przeciwko komunistom, starał się unikać niepotrzebnych starć z wojskiem i milicją. Przede wszystkim, w ramach samoobrony, zwalczał agenturę UB, a także aktywistów komunistycznych. Likwidacje przeprowadzane były wyłącznie za konkretne ciężkie przewinienia. W kilku przypadkach zlikwidowano lokalnych liderów partii komunistycznej, zbyt aktywnie współpracujących z władzami bezpieczeństwa. Często jednak oddział „Wira” poprzestawał na pouczeniu i ostrzeżeniu, co zazwyczaj łączyło się z wymierzeniem kary chłosty. Drugą, istotną kategorią działań oddziału „Wira” stanowiły akcje zaopatrzeniowe, pozwalające na dalsze funkcjonowanie grupy bez nadmiernego obciążania współpracującej z nią ludności.
Bezpieka przy udziale byłych partyzantów, rozpracowała oddział Jana Kmiołka. Powołano specjalną Grupę Operacyjną z siedzibą w Ostrowi Mazowieckiej, wsparta funkcjonariuszami WUBP i KW MO w Warszawie, która koordynowała działalność wspomnianych już placówek bezpieki, budowała szeroką sieć agenturalną i organizowała operacje policyjno-wojskowe przeciwko oddziałowi. Sukces przyniosła dopiero zdrada duchownego i byłego akowca. Był agentem MBP od 1950 roku. Nazywał się Aleksander Policewicz, oznaczony kryptonimami „Popławski” i „Andrzej”, był wikarym w Długosiodle. Jan Kmiołek został aresztowany 27 sierpnia 1951 w Katowicach a 3 kwietnia 1952 skazany na 28-krotną karę śmierci. Za to, że: „usiłował przemocą obalić ludowo-demokratyczny ustrój Państwa Polskiego, rozwijając działalność konspiracyjną, a następnie terrorystyczną w bojówkach organizacji WiN i NZW”. 7 sierpnia 1952 wykonano wyrok w więzieniu mokotowskim w Warszawie.
Nieznane jest miejsce pochówku.
źródło: solidarni.waw.pl
Artykuł powstał dzięki wsparciu programu przez Gminę Wrocław
