Na północny zachód od centrum Kątów Wrocławskich znajdowała się w średniowieczu osada o nazwie Zürne. Jej relikty istniały w miejscowym nazewnictwie jeszcze w latach 30. XX wieku, jednak wymiana ludności zupełnie zatarła pamięć o tym miejscu.
Z dokumentu wystawionego w 1334 roku wynika, że w „Cirner pod Kątami” znajdowało się 7 łanów i młyn. Do pełnienia służby konnej (rycerskiej) z tytułu posiadania tego majątku zobowiązany był Apeczko ze Szczepanowa. Kąty wraz z okolicznymi wsiami wchodziły wówczas w skład księstwa ziębickiego. Gdy Apeczko zmarł, wdowa po nim w 1353 roku sprzedała wójtowi Kątów młyn (zwany „Czirner moel”) ze wszystkim, co do niego przynależy. Młyn „Czirnen moele” i pobliskie lasy po raz ostatni wymienia dokument z 1497 roku jako część uposażenia kąckiego wójtostwa.
Informacja o 7 łanach sugeruje, że pod owym Cirner, Czirner lub Czirnen krył się, przynajmniej początkowo, nie tylko młyn, ale i jakaś niewielka osada. Zastanawiający jest natomiast fakt, że wykaz wsi w okręgu kąckim, sporządzony około połowy XIV wieku, nie odnotowuje miejscowości o takiej nazwie. Jednak o pewnej odrębności tego miejsca świadczy lokalne nazewnictwo, utrzymujące się przez następnych kilkaset lat.
W XVII wieku grunta należące do miasta („im Staderbe”) były rozróżniane od gruntów „im Tzirnischen”. Ich dokładną lokalizację zdradza nam mapa sporządzona przez Ludwika Wilhelma Reglera (ok. 1764-1770). Droga z Kątów do pobliskiej Pełcznicy (dzisiaj ul. 1 Maja) nosiła wówczas nazwę „Zürn Weg”. Młyn, lasy i przyległości wzmiankowane w średniowiecznych dokumentach znajdowały się zatem gdzieś na północny zachód od ówczesnego miasta, nad rzeką Strzegomką.
Na kolejnych mapach sztabowych droga na Pełcznicę jest już bezimienna. Nie oznacza to, że o nazwie zapomniano. „Kawałeczek pola przy Zürne” kupiony został w 1823 roku pod budowę cmentarza żydowskiego (obecnie nie istnieje). Nazwę „Die Zürne”, stosowaną na określenie terenów położonych koło dworca kolejowego, odnotowali badacze regionalni w okresie międzywojennym.
Wydaje się, że osada Zürne leżała na terenach zalewowych Strzegomki, z czym wiązać się mogły regularne powodzie i podtopienia. Uprawianie roli w tym miejscu mogło być zwyczajnie nieopłacalne i osada zredukowana została do samego młyna.
Porównanie kolejnych wydań map topograficznych ze stanem obecnym pokazuje, jak daleko idącym przemianom uległa okolica w ciągu ostatnich 250 lat. Uregulowanie meandrującej Strzegomki, likwidacja stawów, wytyczenie drogi żelaznej i postępujący w kierunku północno-zachodnim rozwój urbanistyczny Kątów przeobraziły krajobraz, zacierając pozostałości po domniemanej wsi Zürne.
Robert Sikorski
