Historia dokonanego przez Niemców holokaustu na trwałe odbiła się w polskich dziejach i kulturze. W Archiwach Państwowych naszego kraju można odnaleźć bezcenne źródła opisujące tragedię holokaustu oraz zapiski dotyczące ratowania społeczności żydowskiej przez Polaków.
Jednym z największych powojennych programów realizowanych przez Archiwa Państwowe był program „Index Polaków represjonowanych za pomoc Żydom w czasie II wojny światowej”. Trwał on kilkanaście lat. Program wystartował w 2005 roku a jego głównym celem było zgromadzenie zachowanych materiałów archiwalnych, oraz przeanalizowanie ich pod kątem postawy polskiego społeczeństwa w czasie Holokaustu. Dodatkowo badano skalę niemieckich represji wobec Polaków i mieszkańców polskich innych narodowości, którzy pomagali Żydom podczas okupacji niemieckiej.
Polskie oddziały badawcze aktywnie uczestniczyły w poszukiwaniu informacji i zbieraniu danych w zasobach zagranicznych. Gromadzono też informacje z relacji bezpośrednich świadków wydarzeń. Włączono ich również do poszukiwań w archiwach kościelnych.
Najnowsze źródła ukazały wiele nieznanych i zaskakujących faktów historycznych. Odkryto nawet materiały wskazujące na niesienie pomocy Żydom przez volksdeutschów, czyli osoby które identyfikowały się jako współpracownicy władz okupacyjnych. Początkowe opinie mówiące o tym że robili to w celach materialnych nie sprawdziły się. Osoby które pomagały często ryzykowały życiem swoim i swoich bliskich a ich pobudki często były bardziej humanitarne lub religijne. Dużą rolę w ratowaniu represjonowanych Żydów odgrywały kościoły katolickie. Najczęściej niesioną formą pomocy było ukrywanie ludności żydowskiej, za to najczęstszą formą kary, za jakąkolwiek pomoc Żydom była kara śmierci. Mimo to Polska stała się jedynym krajem w którym powstała i działała cywilna organizacja- Rada Pomocy Żydom – Żegota. Jej działania były finansowane przez podziemne władze państwowe, a głównym celem było ratowanie Żydów.
Polacy stanowią zdecydowanie największą grupę wśród osób uhonorowanych za ratowanie życia ludności żydowskiej. Część z nich została odznaczona medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Order otrzymał m. in Jak Karski- słynny warszawski kurier, który pierwszy poinformował zagranicznych polityków na Zachodzie o tragicznej sytuacji Żydów polskich. Na wyróżnienie zasługuje również Irena Sendlerowa, która ocaliła ponad 2 tys. żydowskich dzieci.
Niestety nie wszyscy śmiałkowie niosący pomoc mieli tyle szczęścia. Część z nich po zdemaskowaniu została skazana na karę śmierci, inni trafili na wywózkę do niemieckich obozów koncentracyjnych.
Feliksa i Marian Brzozowski zostali zatrzymani przez niemiecką policję za ukrywanie osób o żydowskiej narodowości. Zarówno Barbara jak i Marian trafili do Kieleckiego więzienia, a tam wydano na nich wyrok śmierci.
Jan Witkoś będąc rolnikiem ukrywał na swoim gospodarstwie żydowskie małżeństwo wraz z dziećmi. Podczas niemieckich przeszukiwań w jednej stodole odnaleziono żydowską rodzinę. Kobieta została zastrzelona na miejscu, a jej mąż wraz z synem zostali złapani i torturowani. Niemcy chcieli uzyskać w ten sposób informację na temat osób które ich ukrywały. Syn Żydów złamany brutalnością podał dane Witkosia. Niemiecka Policja znalazła gospodarza, wraz z żydowską dziewczynką. Cała trójka została zastrzelona, a Jan Witkoś trafił do więzienia, gdzie poniósł karę śmierci.
Konstanty i Stanisław Dobrogowski posiadali gospodarstwo na którym ukrywali nieznanych z nazwiska Żydów. Odnalazła ich niemiecka żandarmeria, która zastrzeliła ich na miejscu. Dobrogowscy za udzielenie pomocy mężczyznom pochodzenia żydowskiego zostali wywiezieni do niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof, gdzie obaj zmarli.
To tylko kilka świadectw przedstawiających losy polskich obywateli walczących z niemieckim reżimem. Powyższe historie zostały stworzone w oparciu o publikacje Instytutu Pamięci Narodowej oraz Instytutu Studiów Strategicznych.
Źródło: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych – Pomoc Żydom w czasie II wojny światowej w źródłach archiwalnych
Polacy ratowali Żydów. Poznaj 10 wstrząsających historii Polaków, którzy za pomoc zapłacili ogromną cenę | HISTORIA.org.pl – historia, kultura, muzea, matura, rekonstrukcje i recenzje historyczne
